Hồn quê theo ngọn mây Tần xa xa.
Nguyễn Du
NGÔ THẾ VINH
Sau các nhà văn nữ tiền chiến như Thuỵ An, Mộng Sơn của thập niên 1940s,
Linh Bảo và Nguyễn Thị Vinh là hai nhà
văn đi trước thế hệ đông đảo các nhà văn nữ của thập niên 1960s về sau này như Nhã
Ca, Nguyễn Thị Hoàng, Tuý Hồng, Nguyễn Thị Thuỵ Vũ, Trùng Dương, Trần Thị NgH...
Linh Bảo là một tên tuổi
văn học của Miền Nam từ những năm 1950s. Các tác phẩm của Linh Bảo được lần lượt
xuất bản tại Miền Nam từ 1953 tới 1975. Chỉ có Mây Tần là tuyển tập đoản văn duy nhất được xuất bản ở hải ngoại
(1981). Sau 1975, không có một tác phẩm nào của Linh Bảo được in ở trong nước.
TIỂU SỬ
Nhà văn Linh Bảo, tên Võ thị Diệu Viên, sinh
14 tháng 4, 1926 trong một gia đình quan lại triều đình Huế: cha Võ Chuẩn
nguyên tổng đốc Quảng Nam, mẹ gốc hoàng tộc Tôn Nữ Thị Lịch. Từ thời rất
trẻ, Linh Bảo đã nuôi tham vọng được đi du học, rời xa gia đình sớm, sống
lưu lạc qua nhiều quốc gia ngoài Việt Nam: Trung Hoa (Nam Kinh, Quảng Châu), Hương Cảng, Anh, Pháp, và Mỹ. Linh Bảo còn có hai tên khác: Lại Cẩm Hoa là tên
trên chiếc vé xuống tàu vượt biển sang Hương Cảng, Vũ
Trung Thư / Mo Chung Shu là tên ghi danh đi học ở Nam Kinh và Quảng Châu. Các bức
thư nhà văn Nhất Linh gửi Linh Bảo khi còn ở Hương
Cảng đều gửi với tên Lại Cẩm Hoa. [Hình II]
Mới
xong năm thứ hai (1947-1949) Đại học Tôn Trung Sơn [do tôn kính người Hoa không
gọi tên Tôn Dật Tiên / Sun Yat Sen University], thì Hồng quân của Mao Trạch
Đông chiếm toàn Hoa Lục 1950, Linh Bảo một lần nữa từ Quảng Châu chạy tỵ nạn sang
Hương
Cảng. Tại đây, cô đã làm mọi việc để kiếm sống: từ phụ tá nha sĩ /
dental tech tới lồng âm tiếng Việt cho các bộ phim Tàu đang thịnh hành thời bấy
giờ.
Năm 1951,
Linh Bảo lập gia đình với một người Hoa mang quốc tịch Anh, và trở thành công
dân Anh do cuộc hôn nhân này. Bút hiệu Linh Bảo, có nguồn gốc rất đơn giản, đó
chỉ là tên người chồng Trần Linh Bảo / Ling Po Chan và bút hiệu ấy gắn mãi với
văn nghiệp của chị trong văn học sử Việt Nam.
Đến 1954, khi Lãnh
Sự Quán Việt Nam Cộng Hoà mới được thành lập, Linh Bảo
là người Việt Nam hiếm hoi lúc đó biết tiếng Quảng Đông, tiếng Quan Thoại, tiếng
Anh và dĩ nhiên cả tiếng Việt, cô được tuyển làm nhân
viên của toà Lãnh Sự Việt Nam tại Hương Cảng. Làm việc tới 1957, trở về nước và
chỉ sau 2 năm, 1959 Linh Bảo lại chọn một cuộc sống xa quê nhà.
HÌNH
I_ nữ sinh viên Vũ Trung Thư (Linh Bảo) tại Đại Học Tôn Trung Sơn, Quảng Châu,
Trung Quốc [nguồn: do Linh Bảo cung cấp]
Từ Hương Cảng, qua Pháp rồi qua Anh một thời gian, cuối cùng Linh Bảo chọn
định cư ở Mỹ sau khi được tuyển dụng vào giảng dạy môn Việt ngữ 14 năm
[1962-1976] tại trường Sinh ngữ Quân đội Mỹ / Defense Language Institute, Monterey,
California cho đến khi ngôi trường bị giải thể sau Chiến tranh Việt Nam.
Linh Bảo hiện sống tại Nam California.
Tác phẩm:
- Gió Bấc, truyện dài, Nxb Phượng Giang
1953
- Tầu Ngựa Cũ, tập truyện ngắn, Nxb Đời
Nay 1961
- Những Đêm Mưa, truyện dài, Nxb Đời Nay
1961
- Những Cánh Diều, tập truyện ngắn, Nxb Trí
Đăng 1971
- Mây Tần, tuyển tập đoản
văn, Nxb Việt Nam Hải Ngoại 1981
Sách Nhi đồng:
- Chiếc áo nhung lam, Sách Hồng, Nxb Đời
Nay 1953
- Con Chồn Tinh Quái, truyện Nhi đồng,
Nxb Ngày Mới 1967
Tác phẩm Tàu Ngựa Cũ được trao Giải thưởng
Văn Chương Toàn Quốc 1961. [Hình V] Trừ truyện dài Gió Bấc và truyện nhi
đồng Chiếc áo nhung lam được in từ 1953, các tác phẩm chính của Linh Bảo
đều được xuất bản trong thời kỳ 1954-1975.
TỪ
GIÓ BẮC TỚI GIÓ BẤC
Tại Hương Cảng, Linh Bảo
được dịp làm quen với hai nhà văn Nguyễn Thị Vinh và Trương Bảo Sơn. Bản thảo
Gió Bắc [chưa phải là Gió Bấc] như một tự truyện viết theo ngôi thứ nhất kể lại
cuộc sống lưu lạc của cô sinh viên Linh Bảo, được trao cho chị Nguyễn Thị Vinh
và sau đó tới tay nhà văn Nhất Linh.
Sau khi đọc bản thảo Gió Bắc, thấy được "cốt
cách nhà văn - chữ của Nhất Linh" của tác giả, Nhất Linh đã viết thư
khuyến khích Linh Bảo với hai gợi ý: viết lại cuốn tự truyện theo ngôi thứ ba
và sửa nhan đề cuốn sách là Gió Bấc thay vì Gió Bắc. Linh Bảo đã làm theo lời
khuyên của nhà văn Nhất Linh. [Hình II]
Hình
II_ phải: thư nhà văn Nhất Linh gửi Linh Bảo,
trái:
hình bìa Gió Bấc do Phượng Giang xuất bản 1953
[nguồn:
do Linh Bảo cung cấp]
Từ Sài Gòn, ngày 29 tháng 5 năm 1953 nhà
văn Nhất Linh đã viết thư cho Linh Bảo lúc đó vẫn đang còn ở Hương Cảng, với
tên Lại Cẩm Hoa:
Kính gửi chị Hoa,
Tôi đã nhận được cuốn Gió Bấc và đã đọc hết. Khá lắm và hay hơn lần viết
đầu. Xin gửi lời khen chị. Các nhân vật quốc nội và hải ngoại cũng rõ ràng linh
hoạt hơn, đoạn kết cũng rất khéo và vừa vặn. Sách chị ra chắc sẽ được hoan
nghênh, có lẽ ra đồng thời với Thương Yêu và Gió Mát [của Nguyễn Thị Vinh và Tường
Hùng, ghi chú của người viết]. Ba cuốn, ba tâm sự và mỗi cuốn một vẻ.
Tôi sẽ chữa lại văn, xoá bỏ ít đoạn (việc này cũng mất độ mươi hôm) rồi
đánh máy đưa kiểm duyệt. Cái chính là hay, còn văn là phụ; song hoàn toàn thì vẫn
hơn.
Trong 3 cuốn Thương Yêu, Gió Mát, Gió Bấc cuốn của chị ít sắp đặt, ít tiểu
thuyết hoá nhất; những cuốn sau cần phải bố cục... nhưng thôi để khi chị viết
cuốn thứ hai. Chị đã có cốt cách nhà văn, cứ thế mà tiến, yên tâm mà tiến, còn
nhiều rực rỡ về sau đợi chị.
Chúc chị mạnh và nếu tiếng đàn vẫn còn văng vẳng (chỉ cơn hen suyễn của
Linh Bảo, trong một thư khác Nhất Linh còn gọi đó là tiếng đàn violon, ghi chú
của người viết) cũng không sao vì cái đó có ngăn cản gì đâu việc chị viết Gió Bấc.
Nhất Linh
Chẳng thể ngờ rằng chỉ 10 năm sau khi viết
bức thư này, nhà văn Nhất Linh đã tuẫn
tiết ở tuổi 57 [1906-1963].
Gió Bấc là tác phẩm đầu tay của
Linh Bảo được Phượng Giang xuất bản năm 1953. [Hình II] Có thể coi đây như bước
khởi đầu vững vàng trên con đường văn nghiệp của Linh Bảo. Vừa mới thành danh với
Gió Bấc, vì một lý do tâm cảnh, Linh Bảo muốn đổi bút hiệu, nhưng được
nhà văn Nhất Linh khuyên can và cô đã nghe theo.
TỪ
GIÓ BẤC TỚI NHỮNG ĐÊM MƯA
Gió Bấc là truyện một cô gái
tên Trang sinh ra và lớn lên ở Huế, thể chất yếu đuối do từ nhỏ đã mắc phải căn
bệnh suyễn kinh niên, và trở nặng theo mùa và mỗi lần gió bấc thổi về thì cơn
hen suyễn lại nổi lên thê thảm; tuy vậy tinh thần cô gái thì mạnh mẽ. Do quan
niệm xưa cũ, mẹ Trang không khuyến khích sự học của con gái nhưng Trang thì vẫn
nuôi mơ ước được đi du học. Chiến tranh ly tán, Trang xa gia đình rất sớm, lưu
lạc vào Sài Gòn, bị bắt và cả tù đầy và rồi cơ hội tới, cô kiếm được một vé xuống
tàu với một tên Trung Hoa và qua được Hương Cảng, rồi Nam Kinh, Thượng Hải và
Quảng Châu. Cô gái mảnh mai ấy đã sống sót qua những biến cố lịch sử: cách mạng
ở Việt Nam, cách mạng ở Trung Hoa, trải qua những ngày đầy chiến tranh loạn lạc.
Ở đâu thì cô cũng phải làm việc cật lực để mưu sinh. Rồi cô cũng vào được Đại học
Tôn Trung Sơn Quảng Châu, chưa được bao lâu thì Hồng quân của Mao Trạch Đông
toàn chiếm Hoa lục, một lần nữa lại phải tỵ nạn sang Hương Cảng. Tại đây cô đã
phải làm đủ nghề để kiếm sống cho đến khi gặp được một người đàn ông Hương Cảng
gốc Hoa không tham vọng hiền lành tên Bình, tìm tới muốn chia sẻ cuộc sống với
Trang.
Trang cuối của Gió Bấc: "Và Bình bỗng nắm chặt tay Trang:
Trang, Trang cho phép tôi... được săn sóc Trang ... suốt đời nhé?" Nàng
đã không chống cự và xiêu lòng.
Gió Bấc viết xong tại Hương Cảng 1952
khi ấy Linh Bảo vừa mới 26 tuổi.
Những Đêm Mưa có thể coi như tiếp nối “Gió Bấc”, vẫn cô gái tên Trang. Trang
và Bình hai người cưới nhau, cuộc sống lứa đôi ngay sau đó đã chẳng thơ mộng
hay hạnh phúc như người con gái từng hy vọng; nhiều xung khắc trái nghịch xảy
ra nhất là khi nàng sinh đứa con gái đầu tiên trong cảnh gia đình thiếu hụt đưa
tới sự bế tắc. Không thể tiếp tục sống với một người đàn ông mà nàng cho là tầm
thường, Trang lại thu xếp hành trang đem theo đứa con gái nhỏ và cái bụng đang
mang thai trở về Huế sống với cha mẹ trong một thời gian không hạn định.
Đã thất vọng với cuộc hôn nhân nhưng khi về
tới quê nhà, Trang lại phải chứng kiến những tấn bi kịch khác của gia đình: người
cha đã bỏ mẹ nàng trong nỗi đau buồn tủi vì mê say sống với mấy người vợ bé trẻ
trung hơn mẹ. Chính Trang cũng bị người cha ruột ruồng rẫy. Rồi người cha ngã bệnh
chết, bà mẹ quá chán chường tìm chốn nương thân nơi cửa Phật. Người phụ nữ tên
Trang ấy, ở đâu cũng thấy cô đơn, chẳng còn trông cậy vào một ai khác, và Trang
lần này lại ra đi, chưa biết đi đâu nhưng không có dự tính trở lại với người chồng
cũ ở bên Hương Cảng.
Trang cuối của Những Đêm Mưa: "Trang không cần đọc cũng biết nội dung trong thư
có những gì [những bức thư của Bình, người chồng cũ]. Trong những năm tháng xa
nhau, Bình đã viết đều đều cho Trang mỗi tuần lễ hai bức thư như thế... văn tài
của anh dù "yên sĩ" có lên độ cuối cùng cũng không bao giờ đủ hứng để
viết thành một cái chuyện ngắn chuyện dài nào... Trang nhìn theo con như cố tìm
can đảm để phấn đấu, để chịu đựng những thử thách của một cuộc phiêu lưu sắp tới
ngày mai..."
Những Đêm Mưa cũng viết xong tại Hương Cảng 1957, năm năm sau Gió Bấc khi ấy Linh Bảo 31 tuổi.
Cả hai cuốn tiểu thuyết đều bao gồm rất
nhiều kinh nghiệm sống của Linh Bảo. Không phải là do câu chuyện mà nghệ thuật
viết đã làm nên giá trị độc đáo của tác phẩm Linh Bảo. Ngòi bút của Linh Bảo
thông minh sắc sảo, giễu cợt lật ra những mặt trái của cuộc sống, một cách tàn
nhẫn với giọng nghịch ngợm tinh quái bất cần đời nhưng cũng thật là chua chát. Người
phụ nữ trong tác phẩm Linh Bảo tuy cứng cỏi, chịu đựng nhưng vẫn luôn luôn là nạn
nhân đáng thương của những hoàn cảnh.
Nhìn xa hơn nữa, có thể nói qua các tác phẩm
Linh Bảo rất sớm là ngòi bút đấu tranh cho nữ quyền.
LINH
BẢO NHỮNG NGÀY SÀI GÒN
Dù ở trong nước hay ở hải ngoại, Linh Bảo viết khá đều tay trong khoảng
hai thập niên 1950s và 1970s. Cùng với Nguyễn Thị Vinh, Linh Bảo là một trong
hai cây viết nữ chủ lực của tạp chí Văn Hoá Ngày Nay của Nhất Linh, báo Tân
Phong của Nguyễn Thị Vinh Trương Bảo Sơn, và tạp chí Bách Khoa của Lê Ngộ Châu
và một số báo khác.
Hình
III_ [nguồn: do nhà văn Nhật Tiến cung cấp]
Sau Gió Bấc, tên tuổi Linh Bảo một
thời sáng chói với các truyện ngắn truyện dài xuất hiện sau đó. Những Đêm
Mưa và Tầu Ngựa Cũ là hai tác phẩm văn học giá trị của nhà văn Linh
Bảo.
Tưởng cũng nên ghi lại đây nhận xét của
nhà văn Bình Nguyên Lộc, một cây viết thuần Nam Bộ viết về Linh Bảo qua một thư
riêng. [Hình IV]
Sài Gòn 21/9/1958
Chị Linh Bảo,
Hôm nọ tôi có đến thăm chị nhưng chị đi vắng...
Một điều sau đây tôi được biết, nói ra sợ chị không tin nhưng không thể
không nói được: là rất nhiều bạn văn, bên phe không cọng, nói với tôi rằng các
tiểu thuyết đăng ở Văn Hoá Ngày Nay chỉ có tiểu thuyết của Linh Bảo là hay. Họ
không nói là hay hơn hết mà chỉ nói là hay thôi. Thế nghĩa là còn hơn là hay
hơn hết nữa kia.
Riêng tôi, tôi thấy chị hay hơn Gió Bấc nhiều lắm [Bình Nguyên Lộc muốn
nói tới tiểu thuyết Những Đêm Mưa, đang đăng định kỳ trên Văn Hoá Ngày Nay, ghi
chú của người viết] và giọng văn của chị đã rõ nét ra, một giọng văn mà ba mươi
năm nữa chưa chắc đã có người làm theo được...
Tôi ngạc nhiên lắm. Bề ngoài chị rất là đờn bà, nhưng sao văn chị như
văn đờn ông thế. Đọc xong bốn kỳ Những Đêm Mưa, tôi ngán sợ chị ghê lắm, sợ cái
tài quan sát nội tâm và ngoại cuộc của chị rất là bất ngờ, mà nhất là sợ cái cười
bình thản của chị vô cùng. Sợ đây không phải là phục. Đành là phục rồi, khỏi phải
nói, mà sợ bị chị quan sát và cười, mặc dầu chỉ cười thầm thôi...
Bình Nguyên Lộc
T.B. Xin mời chị có đi đâu ngoài nầy,
ghé qua nhà tôi một bận. Tôi ở phố Võ Tánh, gần chợ Thái Bình. Buổi chiều tôi
luôn luôn có nhà, trừ chiều thứ bảy và chiều chúa nhựt.
Nhà văn Bình
Nguyên Lộc đã mất năm ông 73 tuổi [1914-1987].
HÌNH
IV_ phải: thư gửi nhà văn Bình Nguyên Lộc gửi Linh Bảo
trái:
bìa tiểu thuyết Những Đêm Mưa
[nguồn:
do Linh Bảo cung cấp]
Sau Nhất Linh và Bình Nguyên Lộc, Võ Phiến
cũng đã viết về Linh Bảo trên tạp chí Bách Khoa [số 161, năm 1962] như sau: "Trong
số những người đàn bà viết văn ở ta hiện nay, có lẽ Linh Bảo có tài nhất: có
tài quan sát, lại có tài diễn tả một cách thông minh những điều mình quan sát.
Quan sát và phân tích tâm lý, Linh Bảo đã trình bầy được mỗi nhân vật với một
hình dạng, một cá tính rõ ràng, một lối sinh sống và ăn nói riêng biệt... Linh
Bảo thường hay tìm ra cơ hội để làm người đọc mỉm cười, dù là trong những trường
hợp buồn thảm: nhà ngập lụt, vợ chồng giận nhau. Giữ được nét mặt tươi tắn cả
trong khi buồn, đó là một lối làm đẹp rất khéo của đàn bà, nhất là đàn bà 'lịch
sự': vì vậy mà cái cười do Linh Bảo gợi lên lắm lúc có chua chát, người đọc vẫn
dễ có cảm tình với giọng văn của tác giả."
Rất tình cờ từ ba địa phương, cả ba tác giả
Bắc Nam Trung đều có chung một nhận định: Linh Bảo là một cây bút có văn tài. Linh
Bảo viết không nhiều, nhưng tác phẩm nào cũng đặc sắc. Chỉ có tiếc là từ hơn bốn
chục năm qua, Linh Bảo hầu như không còn quan tâm tới chuyện viết lách và sáng
tác thêm nữa.
TÀU
NGỰA CŨ GIẢI VĂN CHƯƠNG 1961
Tầu Ngựa Cũ được trao giải văn chương 1961. Năm đó có ba giải
văn học, nhà xuất bản Ngày Nay chiếm hai giải: cuốn Thềm Hoang giải nhất
truyện dài của Nhật Tiến, Tầu Ngựa Cũ tuyển tập truyện ngắn của Linh Bảo,
Gìn Vàng Giữ Ngọc của Doãn Quốc Sỹ do Sáng Tạo xuất bản.
HÌNH
V_ trái: bìa tác phẩm Tầu Ngựa Cũ của Linh Bảo
phải:
Giải thưởng Văn chương 1961
[nguồn:
do Linh Bảo cung cấp]
Tầu Ngựa Cũ là tuyển tập chín truyện ngắn của Linh Bảo đã đăng
tải trên tạp chí Văn Hoá Ngày Nay của Nhất Linh và Tân Phong của Nguyễn Thị
Vinh Trương Bảo Sơn. Tầu Ngựa Cũ được trao giải thưởng Văn chương 1961.
Học giả Nghiêm Xuân Việt, Văn Bút Việt Nam "với thiện chí trao đổi văn hoá
với ngoại quốc" đã chọn hai truyện Người Quân Tử và Áo Mới
trong Tầu Ngựa Cũ dịch ra Anh ngữ với tên truyện The Noble Man và
Our Brand New Robes và gửi đi dự cuộc thi truyện ngắn do International PEN
tổ chức 1961. Thành phần ban giám khảo gồm những tên tuổi như: Storm Jameson
(Anh), André Maurois (Pháp), và Whit Burnett (Mỹ).
Kết quả là cả hai truyện ngắn
này được tuyển chọn vào chung kết trong số 26 truyện ngắn quốc tế hay nhất năm
đó. Cũng thời gian đó Linh Bảo đang sống ở Luân Đôn. Hình như sau đó, hai truyện
ngắn này được PEN Vietnam Centre dịch sang tiếng Pháp: L' homme noble,
và Robles Nouvelles để in trong tuyển tập truyện ngắn của Văn Bút Việt
Nam.
Tầu Ngựa Cũ là một truyện ngắn được lấy tên cho toàn tập
truyện. Đó là truyện tình nhẹ nhàng cảm
động. Kỳ trong một chuyến tàu đi suốt từ Huế vào Sài Gòn, anh ao ước có một người
bạn đồng hành để có thể truyện trò. Rất tình cờ từ một ga xép, một thiếu nữ lên
tàu ngồi bên cạnh Kỳ. Với nốt ruồi đỏ như son trên cổ tay thiếu nữ, Kỳ bỗng nhận
ra Thơ người bạn gái xa cách từ lâu, thuở hai người rất yêu nhau. Họ nhận ra
nhau và hạnh phúc được ngồi bên nhau trong những kỷ niệm hồi tưởng. Nhưng khi
con tàu ghé Nha Trang thì người vợ của Kỳ xuất hiện. Cô gái lặng lẽ bước xuống
tàu, không nói một lời chia tay. Tất cả thoáng diễn ra như một giấc mơ. Kỳ trở
lại cuộc sống thực tế với một người đàn bà ngồi bên cạnh là vợ chàng. Kỳ có cảm
giác mình như một con ngựa đã thuần hoá và từ nay chỉ có một con đường trở về
như con ngựa trở về tầu ngựa cũ.
Người Quân Tử là câu chuyện của một cô gái trẻ đẹp tên Dung,
đang làm cho một hãng hàng không, sống độc
lập bỗng dưng rơi vào nghịch cảnh trong vòng kiềm toả của một người đàn ông đã
có vợ nhưng nhiều thủ đoạn, nham hiểm và cả bạo hành; hắn đã biến Dung thành cô
"thư ký vạn năng" cùng lúc đóng nhiều vai người tình, người vợ không
bao giờ cưới vẫn phải đẻ con lấy họ mẹ, Dung được người đàn ông ấy đối xử như người
đầy tớ gái nhưng vẫn nhồi sọ Dung rằng chính hắn mới là kẻ gia ơn và bao bọc, hắn
là người quân tử đến mức chính Dung cũng tin là như vậy và khuất phục cam chịu.
Áo Mới với bối cảnh một gia đình của một thời vang
bóng nơi kinh đô Huế cổ xưa của một triều đại phong kiến đang suy tàn. Truyện kể về sự tích một chiếc áo do mẹ vua ban mà bà mẹ đem về
cho các con. Do gốc tích cao sang chiếc áo được giữ gìn chuyền qua tay những đứa
con từ lớn xuống bé và chỉ được dùng trong những dịp giỗ tết nhưng khi đến
phiên Hoa đứa con gái nhỏ nhất vì qua thời gian chiếc áo ấy đã bị mục nát. Hoa
đã khóc trong ngày Tết năm đó vì không được mặc chiếc áo mơ ước, để rồi sau này
lớn lên cô gái đi làm có tiền có thể mua sắm bao nhiêu chiếc áo mới nhưng lúc
đó đã mất mẹ nên cô gái chẳng còn thấy đâu niềm vui để khoác lên những chiếc áo
mới ấy.
Gió Bấc (1953) là truyện dài đầu tay của Linh Bảo, nhưng Những Đêm Mưa (1961)
và Tầu Ngựa Cũ (1961) là hai tác phẩm biểu lộ hết tài năng của Linh Bảo.
Tài năng và cơ hội, Linh Bảo
đã có cả hai. Sau này Linh Bảo tâm sự là nếu không có buổi gặp gỡ với nhà văn Nguyễn
Thị Vinh thì bản thảo Gió Bấc sẽ chẳng thể đến tay nhà văn Nhất Linh và không
chắc đã có một Linh Bảo sau này. Chính Nhất Linh đã khám phá ra tài năng của
tác giả Gió Bấc và đồng thời tạo cơ hội cho Linh Bảo đi những bước tiếp
theo vững vàng trên con đường văn nghiệp.
NHỮNG NGÀY MONTEREY
Năm 1972, tôi đi tu nghiệp ở Mỹ về ngành Y khoa Phục
hồi / Rehabilitation Medicine tại quân y viện Letterman General Hospital,
Presidio San Francisco. Trước khi đi, anh Lê Ngộ Châu đã dặn dò: "Anh
Vinh sang đó phải tới thăm cho được chị Linh Bảo" cùng với một bức thư
tay như một cái cớ để tôi có nhiệm vụ trao lại cho chị.
Một buổi
sáng thứ Bảy cuối tuần, do có hẹn trước qua phone, chị Linh Bảo lái xe đến đón
tôi tại một trạm xe bus Greyhound. Đã gặp chị ở Sài Gòn, nên không có chút gì
ngỡ ngàng khi gặp lại nhưng lần này là trên đất Mỹ. Chị Linh Bảo lúc đó đang ở
tuổi 46 có lẽ là thời gian đẹp nhất của chị. Linh Bảo có nét cứng cỏi khoẻ mạnh
của một phụ nữ Tây phương nhưng vẫn giữ được nét đẹp hiền dịu Đông phương. Sáng
hôm đó, cùng với chị đi thăm biển Monterey một ngày nắng đẹp, trời trong xanh,
bãi biển với những thảm hoa đỏ rực, thấp thoáng nóc mấy nhà thờ cổ theo lối kiến
trúc Tây Ban Nha. Đến buổi trưa mới về đến nhà, nhà chị trên một lưng đồi, tại
đây tôi được gặp "ông Linh Bảo", là giáo sư Đại học Berkeley về sinh thái học/ ecology, cũng là lãnh vực
mà tôi quan tâm. Được biết anh chị cũng vừa đi dự một hội nghị của American Institute of Biological Sciences
ở Đại học Vermont từ miền Đông về. Ông ấy
rất yêu thiên nhiên và quan tâm bảo vệ sự nguyên vẹn của các hệ sinh thái trên
hành tinh này. Vẫn mơ một giấc mơ không thể được/ impossible dream, ông được Linh Bảo gọi đùa là mad scientist; nhưng với tôi, ông mang tất cả vẻ đẹp trí tuệ của giới
trí thức đại học Mỹ. Cao nguyên Tây Tạng luôn luôn được ông nhắc tới, là vùng ông
quan tâm và chuẩn bị một fieldtrip tới
đó nghiên cứu [đó là một xứ tuyết Tây Tạng của năm 1972 cách đây 43 năm, chưa bị
Trung Quốc tàn phá đến tan hoang như bây giờ, ghi chú của người viết].
HÌNH VI_ Ngô Thế Vinh tới thăm nhà
văn Linh Bảo
Về
tới nhà, chị Linh Bảo quấn ngay tấm tablier
vào bếp chăm sóc bữa ăn trưa cho ba người. Trong bận rộn nhưng không có vẻ gì tất
bật, chị vẫn tươi cười ra vào hiện diện. Bữa ăn dọn ra đơn giản như một thứ fusion-cuisine nửa Việt nửa Mỹ, có món
thịt nhưng không thiếu phần rau đậu, rất ngon miệng và giữa chủ và khách đã có
ngay được mối thân tình.
Hai người đàn ông thì vẫn đằm mình trong những
câu chuyện môi sinh mà chị Linh Bảo thì rất ít tham gia; sau bữa ăn bên ly cà
phê, nghĩ rằng cũng đủ thân để chia xẻ chút riêng tư, với một chút hài hước "ông
Linh Bảo" chuyển sang một câu chuyện khác, ông nói về kinh nghiệm khi cưới
một người vợ Á Đông, khởi từ ý niệm về một phụ nữ hiền thục và tuân phục, rồi
ông dí dỏm đưa ra nhận xét: "nhưng
khi lấy Linh Bảo rồi, thì mới thấy họ là những người đàn bà có bàn tay sắt bọc
nhung/ an iron hand in a velvet glove." Cả ba chúng tôi đều bật cười, nhưng
cảm tưởng của khách viếng thăm là "ông Linh Bảo" đang sống những ngày
rất hạnh phúc trong bàn tay sắt kìm kẹp ấy.
Buổi chiều, cả ba chúng tôi cùng đi thăm
trường Defense Language Institute, Monterey, California, rất lớn nơi đây giảng dậy hơn ba chục ngôn
ngữ trong đó có Việt ngữ, cho những người Mỹ trước khi tung họ đi các quốc
gia trên khắp thế giới. Tới thăm một khu chăm sóc trẻ thương tật là nơi chị
Linh Bảo tới làm thiện nguyện/ volunteer những ngày cuối tuần. Sau đó đi thăm một
vòng bên trong thành phố Monterey, cho mãi tới sẩm chiều trước khi anh chị đưa
tôi ra trạm Greyhound về lại San Francisco.
Trở về Việt Nam, ít lâu sau đó tôi nhận được
thư chị Linh Bảo viết ngày 23-01-1973 gửi qua toà soạn Bách Khoa, chị viết: "Được thư và sách của anh, tôi mừng quá
vì cứ tưởng anh đã bị ai bỏ bùa ngải quyến rũ đi Canada mất rồi. Anh có cách gì
để tôi có thể mua số sách của anh cho sinh viên của tôi đọc được không? Đọc
Vòng Đai Xanh tôi thích lắm vì đúng loại sách tôi đang muốn đọc để hiểu. Tại
sao anh không nói chuyện về cô Như Nguyện của anh cho tôi nghe? Cô ấy chắc là
tu nhiều kiếp rồi phải không? [Như
Nguyện là nhân vật nữ trong Vòng Đai Xanh, ghi chú của người viết]. Tôi muốn về
thăm nhà một chuyến... Monterey vừa rồi có tuyết, đó là chuyện mấy chục năm
chưa từng có..." Linh Bảo.
LINH BẢO
LITTLE SAIGON 1991
Sau những năm đèn sách "cải
tạo" từ New York trở về California, tôi mới
có dịp gặp lại chị Linh Bảo. Lần này qua một người bạn chung là chị Công Huyền
Tôn Nữ Nha Trang, chị Nha Trang một Ph.D. của Đại học Berkeley có thời gian ở với
chị Linh Bảo, để hoàn tất tác phẩm
Women's Writers of South Vietnam 1954- 1975. Chị Nha Trang và chồng William
L. Pensinger là hai dịch giả cuốn Vòng Đai Xanh của tôi về sau này. [The Green
Belt, Ivy House 2004].
HÌNH VII_ Nhà văn Linh Bảo đang nặn
tượng Mẹ trong xưởng tranh tượng
của một đại học California [nguồn:
Linh Bảo cung cấp]
Sau 1975, Linh Bảo hầu
như hoàn toàn không viết và chị cũng chẳng mấy quan tâm tới những tác phẩm đã tạo
nên văn nghiệp của mình. Linh Bảo thì lúc nào cũng vẫn như Một Cánh Diều sống lưu lạc ngoài Việt Nam, nhưng lòng thì vẫn khắc
khoải hướng về quê nhà.
Linh
Bảo đã ví thân phận những người Việt tha hương như những cánh diều, chỉ vì một
cơn cuồng phong, cơn bão thời đại đã thổi bạt họ đi khắp mọi nơi trên thế giới:
"Trời đang xanh biếc, những đám mây
nhẹ như tơ, trắng như tuyết, đang theo làn gió bay lang thang, vương vấn làm
quen với bọn diều thì bỗng dưng có một trận gió lạ cuồn cuộn thổi đến. Bọn diều
băng băng vượt mây lên thật cao: một số lớn bị đứt dây, và một số khác bị tuột.
Cánh diều ngũ sắc không còn bị kiềm chế, tự do bay vùn vụt. Chúng như những chấm
nhỏ li ti in trên nền trời xanh biếc. Gió thổi chúng lên núi, ra bể, đến thành
thị, về thôn quê, gió thổi bạt chúng đi khắp mọi nơi...
Những cánh diều là những bọn người tha
hương, một số đã bị đứt dây, đã thành mồ côi, đã mất liên lạc với quê hương, đã
không còn một ai thân mến nữa... Một số bất đắc dĩ, hay tự nguyện làm cho mất gốc.
Cảnh mất gốc này có người đau khổ mà chịu, có người tự tạo ra, cũng có người lấy
làm hãnh diện về sự mất gốc của mình và cố tranh đấu để xoá tan những tàn tích
còn vương lại. Có người còn liên lạc với gia đình, với quê hương, nhưng liệu
tình yêu gia đình và quê hương có mạnh hơn lòng tham thụ hưởng những sung sướng
vật chất và an nhàn nơi xứ người...
Lạy trời thổi ngọn gió hiền, ngày mai đưa
những cánh diều tha hương trở về đất mẹ!"
Những Cánh Diều, tr.5-7, Nxb Trí Đăng Saigon 1971
Nhưng chừng nào mà Đất Mẹ vẫn còn một chế
độ "Nhốt Gió - tên một tác phẩm của
nhà văn Bình Nguyên Lộc" ngăn chặn những ngọn gió hiền Dân Chủ thổi về,
thì vẫn còn hơn ba triệu cánh diều tha hương vẫn cứ khắc khoải với " Hồn quê theo ngọn
mây Tần xa xa" như câu thơ của văn
hào Nguyễn Du từ hơn 200 năm cũ.
HÌNH VIII_ Chủ nhiệm Bách Khoa Lê
Ngộ Châu thăm nhà văn Linh Bảo (1995) từ phải: Ngô Thế Vinh, Linh Bảo, Lê Ngộ
Châu, Võ Phiến
TÌM LẠI THỜI
GIAN ĐÃ MẤT 2015
Không còn cảm hứng viết
văn, Linh Bảo có thêm nhiều thú vui mới khác: theo học các lớp vẽ tranh nặn tượng,
làm đồ men sứ, học in hình trên đĩa, làm vườn, tập Yoga và cả luyện võ. Điều ít ai biết, nhà văn nữ Linh Bảo giỏi võ
nghệ đã có huyền đai từ một võ đường của Bảo Truyền.
Linh Bảo hiện sống trong một
ngôi nhà nhỏ nơi Thị trấn Giữa đường / Midway City, có vườn cây trái
phía sau, một hồ cá Koi. Cùng sống trong ngôi nhà ấy là ba thế hệ cũng là ba thế
giới: Linh Bảo, con gái và một cháu ngoại nay cũng tới cái tuổi tam thập nhi lập.
Nhà văn Linh Bảo sắp bước vào tuổi 90 [chị sinh sau nhà văn
Nguyễn Thị Vinh hai năm, chỉ sau nhà văn Võ Phiến có 6 tháng - 20 tháng 10,
1925], chị còn minh mẫn, vẫn với giọng nói của Linh Bảo ngày nào, đọc sách
không cần kính, lưng vẫn thẳng, dáng đi vững vàng, chị còn sinh hoạt độc lập.
Bài viết với cả chút riêng tư, như món quà
sinh nhật sớm gửi tặng nhà văn Linh Bảo trước khi chị bước vào ngưỡng tuổi 90
xưa nay là hiếm.
NGÔ THẾ
VINH
California,
4th of July 2015
